Bolesne lekcje od matki natury

Na przestrzeni wieków przemysł związany z pozyskiwaniem pereł i masy perłowej doznał kilku wstrząsów, które diametralnie zmieniły sytuację rynkową. Każdy z nich związany był z rabunkową eksploatacją zasobów naturalnych. Każdy przyniósł lekcje, które wpłynęły na to jak dziś wygląda przemysł hodowli pereł. Natura w bolesny sposób nauczyła nas respektowania jej odwiecznych praw i wciąż nam o nich przypomina.

Historia pozyskiwania małży perłorodnych to eksploatacja kolejnych ich siedlisk i postęp w technikach związanych z ich połowem. Od łowisk Bliskiego Wschodu, przez nowe terytoria odkryte przez Kolumba, po akweny morskie Azji, Australii i Oceanii małże poławiane były na coraz większą skalę i z użyciem coraz bardziej wyrafinowanych metod. W niektórych regionach były źródłem pożywienia, w innych szansą na znalezienie tak cennych pereł, jednakże na masową skalę odławiano je dla pokrywającą wewnętrzną część muszli macicy perłowej, wykorzystywanej m.in. do produkcji guzików i różnego rodzaju ozdób. Wprowadzenie w drugiej połowie XIX wieku sprzętu do nurkowania umożliwiającego przebywanie pod wodą przez dłuższy czas, spowodowało iż w ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat małże perłorodne zostały niemal wytrzebione. Perły, których ceny w latach dwudziestych ubiegłego wieku wzrosły w niewyobrażalny sposób, stały się klejnotami na które nawet wśród ludzi zamożnych, pozwolić sobie mogli nieliczni.

Połów pereł u wybrzeży Indii - zdjęcie z początku XX wieku

W latach dwudziestych ubiegłego wieku populacja małży perłorodnych zmniejszyła się do tego stopnia, iż za naszyjnik z pereł można było nabyć rezydencję w najlepszej dzielnicy Nowego Jorku.

Pierwsze regulacje zmierzające do ograniczenia rabunkowej eksploatacji małży perłorodnych wprowadzono w Meksyku w 1857 roku, co w połączeniu z pionierskimi pracami nad hodowlą tych organizmów stało się powodem iż łowiska w Zatoce Kalifornijskiej stały się bastionem najdłużej opierającym się rabunkowej eksploatacji dóbr natury.

Załamanie się połowów, kryzys ekonomiczny lat dwudziestych, druga wojna światowa, wprowadzenie tworzyw sztucznych jako alternatywy dla macicy perłowej, oraz rozpoczęcie hodowli pereł w Japonii zatrzymały proces dewastacji środowiska dając człowiekowi czas na otrząśnięcie się z perłowej gorączki napędzanej przez nieposkromioną niczym chciwość.

Efektem były badania nad hodowlą samych małży oraz liczne regulacje prawne wprowadzone przez państwa, dotknięte problemem dewastacji środowiska naturalnego. Od całkowitego zakazu połowu małży perłorodnych po kontyngenty ograniczające ich pozyskiwanie, koncesje oraz przepisy regulujące metody hodowli - rządy zainteresowanych państw w lepszy lub gorszy sposób starają się współpracować z matką naturą. Jej nieubłagalne prawa wciąż jednak dają o sobie znać.

W czasach współczesnych najboleśniejszą z lekcji odebrali Japończycy, którzy w połowie XX wieku zmonopolizowali handel perłami i do dziś stanowią potęgę w tej dziedzinie. Jako pionierzy hodowli pereł musieli zmierzyć się z problemami zanieczyszczenia wód i chorób dotykających małże, które po okresie rozkwitu branży w latach sześćdziesiątych spowodowały w następnych dziesięcioleciach bardzo drastyczne skurczenie się produkcji japońskich pereł Akoya. Katastrofalna epidemia, która zdziesiątkowała małże na japońskich farmach w połowie lat dziewięćdziesiątych była pamiętnym doświadczeniem, z którego przemysł perłowy w tym kraju nie może otrząsnąć się do dziś - od tamtego czasu wolumen produkcji spadł do 1/4 tego co uzyskiwano w latach 1991-95 i 1/10 pereł hodowanych w latach sześćdziesiątych.

Jaki wpływ na środowisko naturalne ma hodowla pereł? Odpowiedzi na to pytanie nie można udzielić w sposób jednoznaczny, gdyż zależy to od sposobu w jaki hodowla ta jest prowadzona. Z jednej strony małże filtrują wodę oczyszczając ją z metali ciężkich, pestycydów czy węglowodorów, z drugiej strony jednak ich nadmierne zagęszczenie prowadzi do zaburzenia równowagi ekologicznej spowodowanego rozwojem pasożytujących na nich ukwiałów oraz gromadzeniem produktów przemiany materii. Organizmy pasożytujące na małżach stanowią cenny pokarm dla ryb, jednak ich nadmiar nie jest dla środowiska obojętny. Dodatkowo duże zagęszczenie małży powoduje ryzyko szybkiego rozprzestrzeniania się chorób powodujących ich dużą śmiertelność. Prowadzi także do wyjałowienia wód z pokarmu i tlenu, potrzebnych do prawidłowego ich rozwoju. Natura pozwala człowiekowi na korzystanie z jej dóbr, ale w sposób rozsądny.

Małże są jednocześnie znakomitym barometrem czystości środowiska - hodowla uda się tylko wtedy, gdy nie pozwolimy na nadmierne zanieczyszczanie wód przez odpady przemysłowe. To właśnie zanieczyszczenie wód powoduje w ostatnich latach gwałtowne kurczenie się podaży pereł Akoya hodowanych u wybrzeży Chin i dramatyczny spadek ich jakości - dla władz Państwa Środka priorytetem jest industrializacja kraju, co ma katastrofalne skutki dla ekologii wód przybrzeżnych.

Zasadne wydaje się tu pytanie o możliwość tak dużego znaczenia destrukcyjnych działań człowieka, który zamieszkuje lądy, stanowiące niespełna 30% powierzchni naszego globu. Należy jednak pamiętać, iż hodowla pereł jest prowadzona jedynie na wodach przybrzeżnych, a zatem tych właśnie, które stanowią rezerwuar odpadów będących efektami ubocznymi uprzemysłowienia współczesnego świata.

W ostatnich latach prowadzone są badania dotyczące wpływu zanieczyszczenia środowiska na hodowlę pereł. Zyskuje również na znaczeniu hasło hodowli odnawialnej, rozumianej jako taka gospodarka zasobami naturalnymi, która nie prowadzi do ich nieodwracalnego zniszczenia. Jeśli rozsądek człowieka zwycięży nad chęcią szybkiego zysku, pięknem pereł będziemy cieszyć się jeszcze przez lata. W każdym jednak przypadku musimy pogodzić się z faktem, iż perły będą dobrem o ograniczonej dostępności, a przy gwałtownie rosnącym popycie, wzrost ich cen jest nieuchronny.

Farma pereł Akoya. Nadmierne zagęszczenie małży zwiększa ryzyko epidemii.