Od czego zależy barwa pereł

Jednym z najczęściej zadawanych przez Państwa pytań jest pytanie o kolor pereł oraz jego pochodzenie. Jako że temat ten w rozmowach z naszymi Klientami powtarza się regularnie postanowiliśmy poświęcić temu zagadnieniu nieco więcej wirtualnej przestrzeni i omówić je w możliwie najbardziej wyczerpujący sposób. Omówimy pochodzenie naturalnej barwy pereł, a na zakończenie wspomnimy również o metodach jej poprawiania. Przede wszystkim jednak interesować nas będzie pytanie – jakiego koloru perłę otrzymamy z hodowli i czy mamy jakiś wpływ na jej barwę?

Kolor perły jako cecha osobnicza i gatunkowa

Dlaczego perły mają różne barwy? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta: z tego samego powodu, z którego różni się barwa naszych włosów lub oczu, albo też barwa sierści zwierząt. Kolor wytwarzanej masy perłowej jest cechą osobniczą i może być różny w poszczególnych małżach danego gatunku. Dodatkowo potrafi być krańcowo różny pomiędzy różnymi gatunkami mięczaków. Dlatego na przykład perły Akoya są jasne, a perły Tahiti najczęściej ciemne – odpowiadają za to różnice genetyczne pomiędzy małżami Pinctada fucata a Pinctada margaritifera.

Jeden małż – różne barwy pereł

Dlaczego zatem ten sam małż potrafi wytworzyć perły o różnym ubarwieniu? Odpowiedź na to pytanie znajdziemy oglądając masę perłową po wewnętrznej stronie skorupy mięczaka – jej barwa w przypadku wielu gatunków nie jest jednolita: jaśniejsza w pobliżu zawiasu muszli, intensywniej zabarwiona w pobliżu jej krawędzi. Przyczyną są tu procesy starzenia tkanki nabłonkowej płaszcza, która tę masę perłową tworzy. Młoda tkanka (znajdująca się blisko krawędzi skorupy) tworzy masę perłową lepszej jakości, o żywych barwach i dobrym połysku.

Jeśli przypomnimy sobie proces powstawania perły, jasnym staje się że barwa perły będzie zależała od tego, z którego miejsca w ciele mięczaka pochodzi tkanka nabłonkowa, która ową perłę tworzy. W przypadku pereł powstających w sposób naturalny oznaczać to może na przykład miejsce ataku pasożyta. W procesie hodowli fragment tkanki, która utworzy perłę, może wybrać człowiek.

Możliwość wpływu na kolor pereł – hodowla tradycyjna

Stymulowanie małża do tworzenia perły polega na wszczepieniu do wewnątrz jego ciała fragmentu tkanki nabłonkowej płaszcza. Odmiennie od procesu przebiegającego w naturze, gdzie w wyniku stanu patologicznego przemieszczeniu ulega własna tkanka małża, w hodowli jest ona pobierana od innego osobnika. Dawcą owej tkanki stanie się organizm, o szczególnie pięknej masie perłowej pokrywającej wewnętrzną część muszli – stanowi ona wskazówkę, iż nabłonek płaszcza wybranego mięczaka wytwarza masę perłową o pożądanych przez hodowcę cechach. Jedną z tych cech jest barwa masy perłowej – daje to człowiekowi możliwość wyboru tkanki z tego małża i z tego miejsca jego ciała, który tworzy masę perłową o określonym kolorze, widocznym na przyległym do niego fragmencie muszli.

Nigdy jednak nie można mieć stuprocentowej pewności jaką ostatecznie barwę będzie miała uzyskana w wyniku hodowli perła, gdyż na proces wzrostu kamienia wpływ ma wiele czynników zewnętrznych (temperatura wody i jej zmiany, stopień zasolenia i czystość wód, itp.). Przypuszcza się, iż niektóre z nich mogą mieć wpływ na barwę tworzonych pereł.

Możliwość wpływu na kolor – blistry i kompozyty typu Mabe

Przy hodowli blistra (narośli hodowanej na muszli), masę perłową wytwarzać będzie (podobnie jak w przypadku pereł naturalnych) własna tkanka nabłonkowa płaszcza. W tym przypadku zatem barwę otrzymanego tworu wyznaczać będzie miejsce, w którym na muszli umieścimy połówkowe jądro. Tu znowu wskazówką dla człowieka będzie masa perłowa pokrywająca muszlę. Przyklejając jądro w najpiękniejszym miejscu mamy największe szanse na uzyskanie pięknego blistra.

Konchiolina – nośnik barwy

Zastanówmy się teraz który składnik masy perłowej decyduje o jej ubarwieniu? Perłę tworzą kryształy aragonitu spojone substancją białkową zwaną konchioliną. Kryształy aragonitu są przezroczyste i to dzięki nim perła błyszczy. To one odpowiedzialne są również za orient - efekt optyczny, który obserwujemy w najpiękniejszych egzemplarzach. Nośnikiem barwy jest natomiast konchiolina – to ona absorbuje wszelkie barwniki, bądź to naturalnie wydzielane przez komórki nabłonka, bądź też użyte przez człowieka w procesach koloryzacji. Konchiolina nadaje barwę, lecz nie przepuszczając światła do wnętrza perły negatywnie wpływa na głębię połysku kamieni, z tego samego powodu jej duża ilość nie sprzyja występowaniu orientu.

W perłach słonowodnych jest więcej aragonitu, mniej zaś konchioliny, dlatego znacznie częściej mają one lepszy połysk oraz wykazują orient. W perłach słodkowodnych jest odwrotnie, dlatego tu dobry połysk czy orient są rzadkością. W każdym jednak przypadku o barwie perły będą decydowały substancje chemiczne zawarte w konchiolinie.

Jądro i czas hodowli

Pewien wpływ na barwę w przypadku pereł hodowanych na jądrach będzie miała również długość cyklu hodowli. Jeśli czas od wszczepienia jądra do zbioru jest krótki, uzyskana powłoka perłowa może być dosyć cienka, przez co na barwę uzyskanego kamienia ma wpływ kolor użytego jądra, które prześwituje przez okrywającą je cienką warstwę aragonitowo-konchiolinową. Przez tę powłokę prześwituje również pierwsza odkładana bezpośrednio na jądro przez komórki nabłonka warstwa konchioliny, która wydzielana jest zanim nastąpi „produkcja” właściwej masy perłowej. Z tego powodu do hodowli białych pereł używa się zazwyczaj białych jąder i dlatego też najbielsze perły to perły o cienkiej warstwie powłoki perłowej, w których pierwszą warstwę konchioliny neutralizuje się przez proces wybielania. Ich wygląd jest dość charakterystyczny – są mlecznobiałe, nie wykazują orientu, a ich połysk jest powierzchniowy, brak mu głębi. Takie perły są tanie, mało atrakcyjne a do tego mniej trwałe. Większość pereł Akoya tego typu pochodzi z hodowli chińskich.

Przy dłuższej hodowli i grubej warstwie powłoki perłowej, na barwę perły większy wpływ ma konchiolina zawarta w masie perłowej oraz efekty optyczne wywołane odbiciami i rozszczepieniem światła.

Wpływ barwy jądra na to jaki kolor perły otrzymamy, wykorzystywany bywa czasem przez użycie w hodowli barwnych jąder oraz przy modyfikacji barwy poprzez napromieniowanie, o czym opowiemy dalej.

Sposoby barwienia pereł

Do tej pory mówiliśmy o naturalnej barwie pereł, niemodyfikowanej w żaden sposób przez człowieka. Jednak zarówno popyt na perły o określonych kolorach, jak i fakt, iż część pereł uzyskiwanych z hodowli jest - delikatnie mówiąc - mało atrakcyjna, perły po zbiorach poddawane są różnym zabiegom, z których część ma na celu modyfikację barwy podstawowej kamieni. Procesy te są często tajemnicą handlową firmy, która je przeprowadza.

Wybielanie

Wybielanie jest dziś praktyką stosowaną powszechnie – większość białych pereł na rynku to kamienie, które były poddane mniejszemu lub większemu rozjaśnianiu barwy. Do wybielania pereł używany jest roztwór nadtlenku wodoru o niskim stężeniu (woda utleniona), a perły poddawane są jego działaniu przez czas od kilku dni do nawet kilku miesięcy, często z równoczesnym ich podgrzewaniem i naświetlaniem światłem białym lub ultrafioletowym. Wybielanie przeprowadzane jest po nawierceniu pereł, aby ułatwić wnikanie roztworu do pierwszej warstwy konchioliny znajdującej się na jądrze. Jest to dziś zabieg dość powszechny, poddawane są mu przede wszystkim perły Akoya o cienkiej powłoce lub niepożądanych barwach oraz perły słodkowodne, wśród których odsetek uzyskiwanych w naturalny sposób kamieni o barwie białej jest stosunkowo mały. Nieprawidłowo przeprowadzone wybielanie może wpłynąć negatywnie na połysk oraz trwałość perły, dlatego raczej nie stosuje się go w przypadku kamieni wysokiej jakości.

Barwienie chemiczne

Ten sposób barwienia wykorzystywany jest najczęściej do uzyskania pereł w kolorze czarnym. Jednym ze stosowanych tu środków jest azotan srebra, ale możliwe jest również użycie różnego rodzaju barwników, które w takim procesie absorbowane są przez konchiolinę. Barwienie chemiczne wykorzystuje się zarówno w przypadku pereł słodkowodnych jak i Akoya, przy czym te pierwsze poddawane są procesom koloryzacji zdecydowanie częściej. Procesy barwienia chemicznego dość rzadko przynoszą dobre efekty, zazwyczaj poddane im perły mają mniej lub bardziej nienaturalny wygląd, choć czasem uzyskuje się egzemplarze naprawdę piękne.

Za odmianę barwienia chemicznego pereł należałoby uznać również „zaróżowianie” (pinking) – zabieg mający dodać białym perłom delikatny różowy odcień (overton). Polega on na poddaniu nawierconej perły działaniu czerwonego barwnika (np. eozyny). Zabarwieniu ulega warstwa konchioliny otaczająca jądro, która prześwitując przez warstwę masy perłowej daje wrażenie bardzo pożądanego na rynku różowego overtonu.

Napromieniowanie

Napromieniowanie jest dość kosztowną techniką poprawiania barwy. Poddanie pereł promieniowaniu gamma powoduje wytrącanie się jonów manganu dzięki czemu poddana temu procesowi substancja (zawierająca związki tego pierwiastka) ciemnieje. Masa perłowa w kamieniach słonowodnych zawiera bardzo niewiele manganu, w perłach słodkowodnych i muszlach pochodzących z wód słodkich organizmów jest go znacznie więcej. Ponieważ do hodowli pereł słonowodnych wykorzystuje się jądra wykonane z muszli mięczaków słodkowodnych, taki zabieg spowoduje iż ciemnieniu ulegnie przede wszystkim jądro, a jego barwa prześwitując przez powłokę perłową nada jej odcień srebrzysto-szary, często z widocznym odcieniem błękitnym czy zielonym. Sposób ten przynosi bardzo dobre efekty w przypadku pereł Akoya, wśród których tego typu barwa w naturze występuje dość rzadko, a poprawiane przez napromieniowanie egzemplarze zyskują niezwykły urok.

Wygrzewanie

Metodę zmiany barwy pereł pod wpływem działania wysokiej temperatury wynaleźli Chińczycy, którzy tym sposobem uzyskują barwy od złotych do brązowych. Stosowana dla pereł Akoya lub słodkowodnych, polega na długotrwałym wygrzewaniu kamieni w temperaturach do 80 stopni Celsjusza, które powodują żółknięcie i brązowienie konchioliny.

Barwione jądra

W zależności od grubości powłoki perłowej barwa jądra ma mniejszy lub większy wpływ na ostateczny efekt kolorystyczny widoczny na powierzchni perły. Użycie jąder o intensywnej barwie może być zatem sposobem modyfikacji ostatecznej barwy pereł. Jedna z firm japońskich oferuje perły Akoya o odcieniu różowym hodowane na jądrach wykonanych z koralu. Całkiem niedawno na rynku pojawiły się również perły Akoya przypominające do złudzenia wysokiej jakości perły Tahiti. Oferująca je inna japońska firma twierdzi, iż uzyskuje je w wyniku hodowli na jądrach wydzielających czarny barwnik.

Lakierowanie wnętrza powłoki perłowej (kompozyty typu Mabe)

Ten przypadek opisywaliśmy w naszym artykule o perłach kompozytowych typu Mabe, których barwa jest często wynikiem lakierowania wewnętrznej powierzchni wyhodowanego blistra, co jest zabiegiem powszechnym w przypadku cienkiej warstwy powłoki perłowej charakterystycznej dla tanich kompozytów, masowo pozyskiwanych na potrzeby biżuterii popularnej.

Obowiązek informowania o poprawianiu barwy

Opisywane wyżej zabiegi nie wyczerpują wszystkich metod sztucznej modyfikacji barwy, wiele ze stosowanych technik utrzymywanych jest w tajemnicy przez firmy przeprowadzające procesy poprawiania pereł. Jako że kamienie o naturalnych barwach są na rynku wyżej wyceniane niż egzemplarze barwione, międzynarodowa organizacja CIBJO, ustalająca normy na rynku jubilerskim wymaga informowania o fakcie poprawiania barwy pereł. Wymóg ten nie zawsze jest respektowany, szczególnie wśród sprzedawców detalicznych. Niestety na polskim rynku jego przestrzeganie jest niezmiernie rzadkie. Czy kiedykolwiek (poza naszym sklepem) spotkali się Państwo z przypadkiem, iż sprzedawca informował Państwa o tym, iż czarna barwa pereł słodkowodnych jest wynikiem barwienia? Zgodnie z wymogami CIBJO informacja taka powinna zostać przedstawiona kupującemu najpóźniej w chwili finalizowania transakcji. Z ubolewaniem należy stwierdzić, że wielu polskich sprzedawców pereł uchyla się od spełniania tego obowiązku. Co więcej – znaleźliśmy w Internecie sklep, który w swoim „poradniku” wypacza zupełnie sens w/w wymogu CIBJO sugerując, iż sprzedawca powinien poinformować o tym Kupującego jedynie wtedy, gdy zostanie o to zapytany. Cóż, takie postępowanie nie ma nic wspólnego z etyką zawodu.

Rozpoznawanie poprawiania barwy

Odróżnianie pereł o naturalnej barwie od tych poddanych procesom jej poprawiania wymaga czasem kosztownych badań laboratoryjnych. W wielu przypadkach jednak jesteśmy w stanie wykryć fakt barwienia w warunkach domowych. Powierzchnia pereł niepoddanych procesom poprawiania jest jednolita – barwa rozłożona jest równomiernie, nie zauważymy tu anomalii charakterystycznych dla pereł barwionych. Przy obserwacji tych ostatnich daje się często zauważyć skupiska barwnika w postaci wyraźnych ciemniejszych przebarwień lub jaśniejszych obszarów o wyraźnych granicach. W przypadku takich anomalii możemy mieć pewność, że perła została poddana procesowi barwienia. Niestety brak przebarwień widocznych gołym okiem lub nawet w obserwacji lupowej nie będzie dowodem na naturalną barwę kamienia – nowoczesne techniki barwienia często nie pozostawiają takich śladów. Fakt poprawiania barwy jest wówczas możliwy do wykrycia jedynie przez badania laboratoryjne.

Barwienie pereł w warunkach domowych

I już na koniec mała wskazówka, dla tych z Państwa, którzy są zainteresowani możliwością zmiany barwy posiadanych pereł. W warunkach domowych mogą Państwo eksperymentować z barwieniem niezbyt atrakcyjnych pereł na przykład za pomocą różnego rodzaju farb do włosów. Zanim jednak zdecydujemy się na zmianę koloru pereł w naszyjniku, warto wykonać próbę na pojedynczym kamieniu. I na pewno nie róbmy takiej krzywdy pięknym perłom z naszego sklepu :)