Perły Mabe – klejnoty składane

Pierwowzór tych pereł hodowano w Chinach już 800 lat temu umieszczając ciało obce pomiędzy muszlą a płaszczem mięczaka. Siedem wieków później eksperymenty z tą techniką rozpoczął Kokichi Mikimoto, uważany za ojca pereł hodowanych. Jego pierwsze próby również polegały na wprowadzeniu jądra w to miejsce, gdzie masa perłowa wytwarzana jest w sposób naturalny, a wczesne owoce jego prac miały formę perłowych pęcherzy wzrastających na wewnętrznej stronie muszli. Hodowane perły blister/mabe, bo o nich mowa, musiały jednak poczekać na swój debiut rynkowy kolejne pół wieku, gdyż to klejnoty hodowane w gonadach małży Akoya gai (łac.: Pinctada fucata) zdobyły serca Klientów wypierając z powszechnego obrotu wytwarzane przez mięczaki perłorodne kamienie naturalne.

Czym  są perły Mabe i w jaki sposób są hodowane? O tym i o różnych odmianach tych kamieni opowiadamy w niniejszym artykule. Zacznijmy jednak od tego, w jaki sposób podobne twory powstają w naturze.

Blister i perła blister

Nazwę blister (pęcherz) powszechnie kojarzymy przede wszystkim z jednym z typów współczesnych opakowań, w którym produkt przyciskany jest do sztywnego kartonika przezroczystą profilowaną warstwą tworzywa sztucznego. Tym samym pojęciem określamy twór, który może powstać na wewnętrznej powierzchni muszli mięczaka perłorodnego,  w tym przypadku jednak „zapakowanym produktem” jest zazwyczaj pasożyt, który dostanie się pomiędzy muszlę a tkankę płaszcza organizmu. Jeśli odpowiednio szybko nie uda mu się przerwać ciągłości tkanek mięczaka, nabłonek płaszcza przyciśnie go do muszli wytwarzaną przezeń masą perłową, izolując go od żywej tkanki perłowym „pęcherzem”.

Do powstania takiego pęcherza może również dojść w sytuacji, gdy tworząca się w sposób naturalny perła swobodna zostanie przez tkanki mięczaka przyciśnięta do muszli, a wydzielana masa perłowa utworzy blister, który utrwali jej położenie. Twór taki nazwiemy perłą blister.

W sposób niezamierzony perła blister może również powstać w hodowli płaszczowych pereł słodkowodnych, gdy rosnący w pobliżu muszli klejnot zostanie przyciśnięty do muszli i przyrośnie do jej wewnętrznej powierzchni. Mamy wówczas do czynienia z hodowaną perłą blister.

Formę taką możemy również uzyskać w sposób celowy, poprzez umieszczenie ciała obcego (jądra) pomiędzy muszlą a tkanką płaszcza – tego typu zabieg był właśnie istotą najwcześniejszych prób hodowli pereł i stanowi technikę stosowaną również w czasach dzisiejszych. Wydzielana przez nabłonek substancja będzie wówczas pokrywać celowo umieszczone jądro powielając jego kształt.

Narośle takie wykorzystuje się nieraz w biżuterii po wycięciu perłowego pęcherza wraz z szerokim kołnierzem z masy perłowej. Przyrośnięta perła lub celowo wyhodowany pęcherz, wraz z kołnierzem, jest piękną ozdobą zawieszek, broszek czy nawet kolczyków. Na rynku dostępne są również hodowane blistry z kołnierzem grawerowanym w fantazyjne wzory.

Dużo częściej jednak wykorzystuje się sam pęcherz, który po niewielkiej obróbce trafia na rynek jako perła Mabe (nazwę tę wymawiamy tak samo jak piszemy).

Perły Mabe

O ile hodowla gonadowych pereł jądrowych znakomicie udawała się Japończykom w przypadku małży z rodziny Pinctada, to już zastosowanie tej metody do szczepienia mięczaków z gatunków Pteria okazało się nie lada wyzwaniem. Anatomia tego małża nie pozwala bowiem na precyzyjne umieszczenie wszczepu w gonadach. Niezwykle piękne, wielokolorowe ubarwienie masy perłowej małży z rodziny Pteria skłoniło jednak hodowców do kontynuowania prac i zastosowania dużo prostszej techniki hodowli znanej w Chinach od setek lat.

W latach trzydziestych XX wieku na japońskich wyspach Ryukyu rozpoczęto eksperymenty z hodowlą pęcherzowych pereł polegające na przyklejeniu półkulistego jądra do wewnętrznej części muszli małża z gatunku Pteria penguin (japońska nazwa: Mabe gai). Wyhodowaną półkulę odcinano następnie od muszli, usuwano pierwotne jądro, zastępując je nowym, wklejanym za pomocą żywicy epoksydowej, po czym zabezpieczano dolną powierzchnię poprzez przyklejenie podstawki z masy perłowej. Tak uzyskaną perłę nazywamy kompozytem lub perłą składaną – w terminologii jubilerskiej jest ona tripletem (kamieniem złożonym z trzech warstw).

Wzrost perły Mabe na jądrze o formie półkuli

Eksperymenty z lat trzydziestych doczekały się komercyjnego wdrożenia po II wojnie światowej i  w latach pięćdziesiątych składane perły Mabe pojawiły się na rynku w większych ilościach.

Czy Mabe jest perłą?

W literaturze gemmologicznej dość powszechnie spotyka się określenie „perły Mabe”, należy jednak wspomnieć, iż takie nazewnictwo tworu wyhodowanego na wewnętrznej powierzchni muszli nie do końca jest zgodne z definicją pojęcia „perła/perła hodowana” zamieszczoną w Księdze Pereł CIBJO, z uwagi na fakt, iż nie ma on budowy koncentrycznej w postaci pełnych, współśrodkowych sfer masy perłowej. Jednak wobec słownictwa stosowanego powszechnie w literaturze gemmologicznej i przyjętej w Polsce oficjalnej terminologii jubilerskiej, triplety Mabe będziemy dalej nazywać perłami.

Małż Pteria penguin

Naturalnym siedliskiem małży Pteria penguin są obszary wód Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku od wschodnich wybrzeży Afryki, Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej, przez wybrzeża Indii, Tajlandii, południowych Chin i Japonii, Indonezję, Filipiny, aż po Australię i wyspy Oceanii. Mają bardzo charakterystyczną muszlę z wydłużoną krawędzią zawiasu, i wyciągniętą w tę samą stronę skorupą, która przypomina skrzydło, dzięki czemu zyskały sobie miano „skrzydlatych małży”. Wewnętrzną stronę muszli pokrywa masa perłowa, nieraz o bardzo intensywnej iryzacji. Obserwowane barwy rozciągają się od jasnych, srebrzystych, przez niebieskie, różowe, fioletowe, aż do barw zdecydowanie ciemnych. Często obserwuje się również metaliczną barwę złotą o różnym stopniu nasycenia. W hodowli wybór odpowiedniego miejsca wklejenia jądra będzie oznaczał powielenie tej barwy na powierzchni perłowego pęcherza.

Małże Pteria penguin mogą osiągać wielkość do 25 cm, dzięki czemu można na ich muszli hodować perły Mabe o dużych rozmiarach. Typowym zakresem średnic jest tu 10-20 mm, ale czasem spotyka się okazy dużo większe, dochodzące nawet do 30 mm.

Mabe – gatunek perły czy technologia hodowli?

Sytuacja z nazewnictwem uległa komplikacji, gdy produkcję tego typu kompozytów rozpoczęto w oparciu o blistry wyhodowane w innych gatunkach mięczaków perłorodnych, przenosząc jednocześnie nazwę Mabe na wszystkie uzyskane w ten sposób triplety. Dziś nazwą Mabe określane są  wszystkie perły składane hodowane tą techniką, a należą do nich przede wszystkim:

• Perły hodowane w małżach Pteria penguin (tradycyjne Mabe)
• Perły hodowane w małżach Pteria sterna (Mabe Corteza)
• Perły hodowane w małżach Pinctada maxima (South Sea Mabe)
• Perły hodowane w małżach Pinctada margaritifera (Tahiti Mabe)
• Perły hodowane w muszli ślimaków Haliotis (Abalone Mabe)
• Perły hodowane w mięczakach Hyriopsis (słodkowodne Mabe)

Każdy z tych rodzajów pereł określany jest przez sprzedawców mianem Mabe, pomimo faktu, iż są to zupełnie różne gatunki. To trochę tak, jakbyśmy wszystkie perły jądrowe nazwali "Akoya" i zapomnieli o tym, iż istnieją również Tahiti czy South Sea.

Teoretycznie perły typu Mabe można wyhodować wewnątrz muszli każdego mięczaka perłorodnego, jednak nie zawsze hodowla taka ma uzasadnienie ekonomiczne. W przypadku małży Pteria penguin i ślimaków Haliotis jest to jedyny znany sposób na pozyskanie perły. Małże Pinctada maxima i Pinctada margaritifera wykorzystuje się zazwyczaj do produkcji takich kamieni w ostatnim cyklu hodowli, dopiero po uzyskaniu swobodnych, kulistych pereł South Sea i Tahiti. Ale już w przypadku małża Pinctada fucata (perły Akoya) hodowcy koncentrują się wyłącznie na pozyskiwaniu swobodnych kamieni hodowanych w gonadach.

Współczesne techniki produkcyjne

Łatwość hodowli pereł typu Mabe powoduje, iż są one tanim sposobem na wejście do perłowego biznesu – technika szczepienia jest dość prosta, a zapotrzebowanie na tego typu formy gwarantuje łatwość sprzedaży uzyskanych zbiorów. Do szczepienia wykorzystuje się jądra o kształcie półsfery, połówki kropli, serca bądź też inne fantazyjne kształty o płaskiej podstawie, które przytwierdza się przy użyciu kleju do wewnętrznej części muszli wybierając miejsca o najbardziej atrakcyjnym ubarwieniu (w miejscach tych nabłonek płaszcza wytwarza najbardziej atrakcyjną masę perłową).

Do jednej muszli można wkleić kilka jąder pamiętając o tym, aby umieszczać je na obu połówkach naprzemiennie, tak aby nie przeszkadzały one w zamknięciu skorupy mięczaka. Niektórzy hodowcy świadomie ograniczają ilość jąder nawet do  jednego, aby skoncentrować się na uzyskaniu blistra wysokiej jakości. Na jakość uzyskanej perły wpływa również materiał, z którego wykonane jest jądro – wykorzystuje się tu jądra z muszli, plastikowe, parafinowe lub ze szkła akrylowego. Cykl hodowli trwa od kilku miesięcy do dwóch lat, przy czym jego długość ma zasadniczy wpływ na jakość i trwałość uzyskanego pęcherza. Wyhodowany blister jest następnie odcinany od muszli, po czym usuwa się pierwotne jądro i czyści pęcherz od wewnątrz usuwając warstwę konchiolinową.

Po wyczyszczeniu blistra hodowca może zdecydować o barwieniu perły, które w tym przypadku polega na pokryciu barwnym lakierem wewnętrznej strony pęcherza lub użyciu barwnego wypełnienia. Przy krótkim, kilkumiesięcznym czasie hodowli warstwa perłowa ma niewielka grubość i jest przezroczysta – w takim przypadku uzyskanie każdej barwy – nawet białej – wymaga użycia odpowiedniego lakieru. Perły takie są najtańsze, jednak ich trwałość jest niewielka, a jednolite ubarwienie (zazwyczaj białe lub kremowe) świadczy o ich niskiej jakości. Grubsza warstwa masy perłowej powoduje, iż perła ma lepszy połysk i często wykazuje orient.

Stosowaną kiedyś technikę wklejania nowego jądra współcześnie zastąpiono wypełnianiem blistra żywicą (barwioną lub nie), po czym od spodu przyklejana jest podstawka wykonywana z tworzywa lub masy perłowej.

Różne oblicza pereł Mabe

Choć perły Mabe wzięły swoją nazwę od japońskiego terminu używanego na określenie małży z gatunku Pteria penguin, to wraz z rozwojem hodowli w mięczakach innych gatunków, słowo „Mabe” utraciło swoje pierwotne znaczenie i dziś już w zasadzie mówi tylko o tym, iż mamy do czynienia ze składanym blistrem. Sprzedawcy oferujący biżuterię z takimi perłami bardzo rzadko zamieszczają informację o pochodzeniu perły, a w tym przypadku jest ona istotna, gdyż to właśnie gatunek mięczaka będzie determinował gamę barw charakteryzującą dany rodzaj pereł oraz ich połysk.

Drugą niewiadomą, z którą spotykają się kupujący tego typu biżuterię jest grubość powłoki perłowej (determinowana przez czas hodowli) i fakt barwienia pereł. Większość wyrobów dostępnych na rynku wykonana jest z tanich, niskiej jakości kamieni o bardzo cienkiej powłoce, które swoją barwę zawdzięczają wyłącznie warstwie lakieru pokrywającej blister od jego wewnętrznej strony. Tego typu tryplety są najbardziej rozpowszechnione i dominują w biżuterii dostępnej w Europie, podczas gdy głównymi rynkami sprzedaży wysokiej jakości pereł Mabe są Chiny i USA.

Jak odróżnić cienkopowłokowe, tanie Mabe od egzemplarzy wysokiej klasy? W tych pierwszych połysk będzie słabszy, nie zaobserwujemy w nich również orientu – ich barwa będzie jednolita, (najczęściej biała lub kremowa, ale dostępna jest tu cała gama kolorów zależnie od użytego lakieru).

W przeciwieństwie do nich wysokiej klasy perły Mabe zachwycą nas silnym połyskiem i grą barw, składających się na urzekający orient. Ich niezwykła uroda dosłownie zwala z nóg – te piękne klejnoty nie dają o sobie zapomnieć.

Biżuteria z pereł Mabe w sklepie Gemlord

W październiku 2019 zadebiutują w naszym sklepie pierwsze produkty z perłami Mabe wysokiej klasy hodowanymi w małżach z gatunku Pteria penguin. Tę premierę zaplanowaliśmy dużo wcześniej, będąc pod ogromnym wrażeniem urody tych kamieni.

Tuż przed premierą miałem okazję rozmawiać z Nando - właścicielem farmy pereł Mabe, który hoduje między innymi wysokiej klasy kamienie wewnątrz muszli małży Pteria penguin.  Nando dużo podróżuje i doskonale zna rynki europejskie. „Nie widziałem tej jakości pereł nigdzie w Europie. Są zbyt drogie. Nie sprzedasz ich w Polsce” – ostrzegał. Pomyślałem wtedy: „To znakomite klejnoty do sklepu Gemlord. My szukamy właśnie pereł dla koneserów. I oferujemy przede wszystkim to, co jest wyjątkowe”.

Zapraszamy więc również Klientki z Paryża i innych europejskich metropolii :). Wysokiej klasy perły Mabe właśnie debiutują na Starym Kontynencie.   


Aktualizacja ad. 2020: w roku 2020 międzynarodowa organizacja jubilerska CIBJO zmieniła definicję perły wykluczając z nich twory niepowstające w woreczku perłowym. Zgodnie z nowymi regulacjami Mabe powinny być obecnie nazywane "składanymi blistrami hodowanymi" i tę nomenklaturę wprowadzamy stopniowo w naszym sklepie. Niniejszy artykuł powstał przed przyjęciem nowej definicji, zatem chwilowo pozostawimy go bez zmian (dodając jedynie niniejszy komentarz), aby nie powodować dezorientacji u miłośników tych pięknych kamieni - klejnoty typu Mabe były zaliczane do pereł przez ponad 80 lat i dla wielu osób nowe nazewnictwo może być zaskoczeniem.