Tahiti, Akoya, Edison, Suflet, Mabe – jak się w tym nie pogubić?

Niniejszy artykuł przeznaczony jest dla osób posiadających już pewną wiedzę na temat pereł, które chciałby ją usystematyzować. Czytelnikom szukającym informacji podstawowych zalecamy wcześniej lekturę innych naszych publikacji.

Zakup biżuterii z pereł dla osoby nieobeznanej z tematyką tych pięknych klejnotów może stanowić nie lada wyzwanie – brak wiedzy o perłach prowadzi najczęściej do zupełnie nieracjonalnych decyzji.  Z drugiej strony uzyskanie takiej wiedzy nie jest łatwe – Internet jest pełen pseudo-poradników zawierających informacje nieprawdziwe powielane bezkrytycznie przez rzeszę laików, a publikacje fachowe, pomijając fakt słabej dostępności, są adresowane głównie do gemmologów. Co więcej, literatura perłowa nie nadąża za szybkim rozwojem różnych technik hodowli, a przedstawiana w książkach hierarchiczna systematyka pereł nie ułatwia uporządkowania informacji osobom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z tymi kamieniami.

Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu nieco bliżej. O ile systematyka pereł naturalnych nie przysparza wielu problemów (gatunki pereł są tu określane poprzez gatunek mięczaka perłorodnego, który je wytworzył), to podział pereł hodowanych nie jest już tak prosty z uwagi na różne techniki stosowane do ich pozyskania, z czym autorzy fachowej literatury nie radzą sobie najlepiej. Wrzucając do jednego worka perły słodkowodne, Edison, Akoya, Tahiti, South Sea i Mabe, popełniamy już błąd logiczny, który przypomina próbę dzielenia różnych gatunków mięsa na wieprzowinę, wołowinę i kotlety. Taki prosty podział pereł mógł być uzasadniony w przeszłości, gdy owych rodzajów pereł nie było zbyt wiele. Do pewnego stopnia może być również uzasadniony dziś np. w konstrukcji menu sklepu internetowego, które powinno być przejrzyste. Nie ułatwia on jednak laikom zrozumienia istoty tych kamieni i zasadniczych różnic między nimi. Co więcej - nowe rodzaje pereł pojawiające się na rynku wymuszają ciągłą konieczność aktualizacji perłowych podręczników, a proste dodawanie kolejnych rozdziałów w dość anachronicznej już dziś  strukturze hierarchicznej nie sprzyja utrzymywaniu przejrzystości systematyki pereł.

Jak to uporządkować

Dotychczas przedstawiane w literaturze klasyfikacje w jednym szeregu stawiają gatunek perły wynikający z gatunku użytego w hodowli mięczaka i środowiska jego bytowania, oraz jej formę czy budowę wynikającą ze sposobu hodowli. I tak jednym ciągiem wymieniane są perły słodkowodne, Akoya, South Sea, Tahiti, Blister czy Mabe podczas gdy ostatnie dwa rodzaje mogą teoretycznie powstawać w ciele małży różnych gatunków, rodzących m.in. perły Tahiti, czy South Sea, a także w ciele mięczaków słodkowodnych. Dość oczywista w takiej sytuacji byłaby systematyka wielowymiarowa, dzieląca perły według różnych kryteriów.

Próbę uporządkowania systematyki w trzech wymiarach przedstawił prof. H. Hänni ¹⁾ proponując opisywanie pereł za pomocą trzech atrybutów:

- środowisko bytowania: słonowodne lub słodkowodne,
- miejsce w ciele mięczaka, w którym hodowana jest perła: płaszczowe lub gonadowe,
- rodzaj wszczepu: jądrowe lub bezjądrowe.

I tak na przykład perły Akoya, Tahiti czy South Sea opiszemy trzema wartościami: słonowodne, gonadowe, jądrowe, zaś tradycyjne perły hodowane w rzekach i jeziorach będą słodkowodne, płaszczowe i bezjądrowe. W tym prostym przykładzie nie widać jeszcze korzyści z zastosowania takiej klasyfikacji, pojawia się ona dopiero przy opisywaniu gatunków nowych jak np. Edison (słodkowodne, gonadowe, jądrowe) czy nowych pereł słodkowodnych (słodkowodne, płaszczowe, jądrowe). Klasyfikacja prof. Hänni pozwoli już na wyróżnienie trzech odrębnych typów pereł słodkowodnych („tradycyjne”, Edison, „nowe”), pokazując istotne różnice pomiędzy nimi.

Podejście takie pozwala w bardzo przejrzysty sposób uporządkować perły w ograniczoną liczbę zbiorów, w których jednak mogą znaleźć się różne gatunki (np. pereł morskich) lub kamienie uzyskane przy zastosowaniu różnych technik. Wobec bardzo różnych charakterystyk poszczególnych gatunków pereł morskich, oraz wciąż pojawiających się nowych technik hodowli pereł wskazane byłoby zaproponowanie bardziej szczegółowej systematyki, która z czasem mogłaby być rozbudowywana. Propozycję taką, opisaną poniżej, przedstawiłem w artykule zamieszczonym w numerze VIII (2018) magazynu Gems & Jewelry ²⁾.

Dwuwymiarowa klasyfikacja macierzowa

Skoro na zróżnicowanie pereł wpływa z jednej strony gatunek małża perłorodnego, z drugiej zaś – sposób w jaki człowiek wykorzysta ów gatunek do hodowli oraz efekt, jaki uzyska, zasadne byłoby odróżnienie gatunku od typu perły i uporządkowanie rodzajów pereł w macierzy o dwóch wymiarach:

1.    Gatunek pereł wyznaczony przez gatunek mięczaka perłorodnego oraz środowisko/rejon hodowli
2.    Typ pereł wyznaczony przez zastosowaną technikę hodowli i jej efekty

Przykładowa macierz klasyfikacji pereł mogłaby wyglądać następująco (ograniczę się tu do gatunków/typów pereł już wcześniej opisywanych w artykułach zamieszczanych na naszym blogu):

W komórkach macierzy wprowadzono nazwy, pod jakimi dane perły występują obecnie na rynku, bądź też pod jakimi występowały w literaturze tematu.

Powyższa macierz w żadnym razie nie aspiruje do bycia kompletną, a zestaw wartości atrybutów „gatunek” oraz „typ” może stanowić pole do dyskusji. Zasadniczą ideą jest tu jednak użycie do opisu perły jej dwóch różnych cech, dzięki czemu cała klasyfikacja staje się bardziej przejrzysta.

Problemy związane z nazewnictwem gatunków

Zaproponowana macierz w znacznym stopniu ułatwiłaby uporządkowanie dostępnych na rynku rodzajów pereł, jednak w dalszym ciągu będzie obciążona pewnymi zaszłościami wynikającymi na przykład z polityki marketingowej stosowanej przez hodowców pereł. Zastrzeżenie nazwy Tahiti dla pereł pochodzących z Polinezji Francuskiej komplikuje systematykę wyodrębniając perły hodowane w łonie tego samego małża (Pinctada margaritifera cumingi) w innych rejonach Pacyfiku (Wyspy Cooka, Marshalla itp.). Z uwagi na niewielką skalę hodowli w tych rejonach ich znaczenie jest niewielkie, ale dla kompletności zaproponowanej macierzy należałoby wyróżnić je jako osobny gatunek, zamiast zastrzeżonej nazwy Tahiti przyjąć inną, lub do opisu pereł używać gatunku małża. Z drugiej strony za zasadne można uznać wyodrębnienie pereł hodowanych na Fiji w łonie Pinctada margaritifera typica -  charakterystyka tych pereł różni się bowiem nieco od cech pereł Tahiti.

Zupełnie odwrotny problem pojawi się w opisywaniu pereł hodowanych hodowanych u wybrzeży Meksyku, gdzie perły pochodzące od dwóch gatunków małży określane są wspólną nazwą jako perły Corteza (lub perły z Morza Corteza). Podobną zaszłością obciążone są perły składane typu Mabe – tą  wspólną nazwą określane są często perły połówkowe hodowane w ciele różnych mięczaków perłorodnych. W obu tych przypadkach klasyfikacja stałaby się bardziej przejrzysta, jeśli różnym gatunkom małży przypisalibyśmy unikalne gatunki pereł, drugi z tych przypadków uwzględniony został zresztą w zaproponowanej macierzy.

Opis typów pereł

Zaproponowana macierz może uwzględnić również postulat prof. Hänni ³⁾, aby nie nazywać mianem keshi bezjądrowych pereł hodowanych (pojęcia tego używano niegdyś do opisu barokowych pereł naturalnych). Perły takie powstają, gdy małż skutecznie wydali wszczepione mu jądro. W takiej sytuacji pozostała w gonadach małża tkanka epitelowa wytworzy perłę, jednak brak wzorca kształtu jakim jest jądro będzie skutkował jej nieregularnym kształtem. Nazwa „keshi” pojawia się w komórkach macierzy w cudzysłowie jedynie dla jaśniejszego usytuowania tego przypadku w systematyce – zgodnie z zaproponowaną systematyką ich poprawnym określeniem byłyby terminy hodowane perły bezjądrowe Akoya, Tahiti, South Sea itd.

Wobec mnogości technik używanych w hodowli pereł słodkowodnych być może wskazane byłoby również wyodrębnienie osobnych typów do określenia poszczególnych uzyskiwanych form (np. perły w kształcie monety czy tzw. „fireballs”).

Zaproponowana macierz jest tylko propozycją schematu, który mógłby zostać zastosowany do zbudowania bardziej szczegółowej i przejrzystej systematyki pereł. Schemat ten można uczynić bardziej lub mniej szczegółowym w zależności od potrzeb, którym miałby służyć. Jest on jednocześnie łatwy do logicznej rozbudowy w przypadku pojawienia się nowych technik hodowli lub użycia innych niż dotychczas stosowane gatunków mięczaków perłorodnych. No i przede wszystkim – ułatwia uporządkowanie wiedzy o perłach, która dziś w literaturze fachowej przedstawiana jest w sposób dość chaotyczny.

Piotr Denejko

Przypisy

¹⁾   Hänni, H.A.(2012): Natural pearls and cultured pearls: A basic concept and its variations. The Australian Gemmologist, Third Quarter 2012, Volume 24, Number 11, 258 – 266
²⁾    Denejko, P. (2018): Macierz zamiast drzewa – propozycja zmian w systematyce pereł. Gems & Jewelry, VIII (2018), 14-15
³⁾    Hänni, H.A. (2006): A short review of the use of 'keshi' as a term to describe pearls. J.Gemm., 30(1/2), 51-58